Podobnie jak pakt o nieagresji pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Sowieckim z 23 sierpnia 1939 r., również traktat o granicach i przyjaźni tych państw (zawarty 28 września 1939 r.) zawierał tajne protokoły. 

W myśl jednego z nich zarówno Niemcy, jak i Sowieci deklarowali, że „(…) nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. 

Jak się miało okazać, zapis ten odnosił się do koordynacji starań obu okupantów na rzecz likwidowania wszelkich przejawów polskiej konspiracji, a w jej ramach dążeń do odzyskania przez Polskę niepodległości. Wspomniana koordynacja przejawiła się czterema konferencjami między funkcjonariuszami Gestapo i NKWD u schyłku 1939 r. i w roku 1940. 

Druga z nich rozpoczęła się 6 grudnia 1939 r., kiedy to z Przemyśla przybyła do okupowanego przez Niemców Krakowa sowiecka komisja do spraw wymiany ludności. Przewodził jej Maksim Litwinow (zbieżność nazwisk z byłym komisarzem ludowym spraw zagranicznych ZSRS przypadkowa). Celem wizyty było ustalenie z zarządzającym Generalnym Gubernatorstwem Hansem Frankiem szczegółów dotyczących wymiany ludności, głównie z obszarów okupowanej przez oba totalitaryzmy Rzeczypospolitej. 

Dotyczyło to zwłaszcza schwytanych przez obie strony uciekinierów wojennych, a także Rosjan, Białorusinów i Ukraińców zamieszkujących przed rokiem 1939 obszar okupacji niemieckiej oraz Niemców z terenów zagarniętych przez Sowietów. 

Przybyłą na Wawel delegację osobiście powitał wspomniany generalny gubernator. Stwierdził przy tym, że „(…) w duchu paktu przyjaźni, który zawarli lata ubiegłego przewidujący kierownik Unii Sowieckiej i nasz wódz Adolf Hitler przystąpiliśmy do uzgodnienia i wspierania w duchu przyjaznym żywotnych interesów naszych dwóch narodów w najróżnorodniejszych dziedzinach. W ramach tej współpracy mieści się też rosyjsko-niemiecka umowa przesiedleńcza, która ma się przyczynić do organicznego ukształtowania narodowej przestrzeni życiowej w myśl ustalonej między naszymi państwami granicy sfer interesów (…). Życzę Panom zupełnego powodzenia w tej pracy i wyrażam nadzieję trwałej przyjaźni rosyjsko-niemieckiej dla dobra obu naszych narodów”. 

Wśród przybyłej komisji nie mogło zabraknąć przedstawicieli NKWD na czele z gen. Iwanem Maslennikowem, pełniącym wówczas funkcję zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS. Był to zatem jeden z czołowych dygnitarzy sowieckiej bezpieki, co podkreślało rangę tej wizyty. Notabene wiosną 1940 r. miał on odegrać znaczącą rolę w zorganizowaniu zbrodni katyńskiej. 

Kolejne dwa dni (7–8 grudnia) obradujący spędzili w Zakopanem. Na ten moment nie dysponujemy niestety żadnymi zapiskami z tej części konferencji. Uwzględniając jednak, że ze strony niemieckiej uczestniczyli w niej m.in. gubernator dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer oraz dowódca policji porządkowej Generalnego Gubernatorstwa gen. Herbert Becker (zaangażowani w represje wobec Polaków), można wysnuć przypuszczenie, że poruszana wówczas problematyka wykroczyła poza deklarowane zagadnienie wymiany ludności. 

Dla spragnionych wiedzy: 

I. O. Johnson, Diabelski pakt, Współpraca niemiecko-radziecka i przyczyny wybuchu II wojny światowej, Poznań 2022

R. Moorhouse, Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina, Kraków 2022

Rok 1939 w dzienniku Hansa Franka, tłum. V. Grotowicz, wstęp i oprac. Paweł Kosiński, Warszawa 2019