22 listopada 1940 roku w mieszkaniu przy ul. Leszno 18 w Warszawie odbyło się spotkanie, które dało początek konspiracyjnemu zespołowi badawczo-dokumentacyjnemu „Oneg Szabat" (wyrażenie to w języku hebrajskim oznacza „radość szabatu”), którego inicjatorem był Emanuel Ringelblum. Dziś, w 125. rocznicę jego urodzin, warto przypomnieć, że jest to jedno z najważniejszych archiwów XX wieku – Archiwum Getta Warszawskiego.
Emanuel Ringelblum urodził się 21 listopada 1900 roku w Buczaczu we wschodniej Galicji. Był jednym z czołowych badaczy historii Żydów w Polsce. W okresie przedwojennym opublikował szereg ważnych prac, między innymi książkę pt. „Żydzi w Powstaniu Kościuszkowskim". Po wybuchu II wojny światowej Ringelblum nie tylko zaangażował się w organizację obrony cywilnej w warszawskiej dzielnicy żydowskiej, ale także rozpoczął zbieranie informacji o losach ludności żydowskiej pod niemiecką okupacją.
Opracował projekt stworzenia szerokiego archiwum dokumentującego życie w getcie – od prywatnych zapisków, przez relacje i prywatną korespondencję, aż po dokumenty urzędowe i rozporządzenia władz niemieckich. Przy tworzeniu tego archiwum wraz z Emanuelem Ringelblumem współpracowali historycy, dziennikarze, rabini oraz liczne osoby wywodzące się z różnych środowisk. Wspólnie stworzyli niezwykły zbiór dokumentów, który stał się bezcennym świadectwem okupacyjnej rzeczywistości.
Grupa badawcza „Oneg Szabat" była w pełni zakonspirowana, a jej członkowie ryzykowali życiem, nie tylko zbierając materiały, ale również ukrywając je w różnych miejscach, aby zapewnić ich przetrwanie w razie likwidacji getta. Zgromadzone dokumenty ukazały nie tylko obraz codziennego życia w getcie, ale także zbrodnie niemieckie, działalność organizacji żydowskich, problemy społeczne, a także historię zagłady Żydów w Warszawie i na terenach wschodnich Polski.
Pomimo brutalnych działań niemieckich okupantów grupa „Oneg Szabat" nie przerwała swojej pracy. 22 lipca 1942 roku, kiedy Niemcy rozpoczęli wielką akcję likwidacji warszawskiego getta, postanowiono zabezpieczyć całą dokumentację.
3 sierpnia 1942 roku zakopano 10 skrzyń z dokumentami pod budynkiem szkoły przy ulicy Nowolipki 68. Druga część archiwum została ukryta w bańkach po mleku w tej samej lokalizacji. Niestety trzeciej części archiwum do dziś nie udało się odnaleźć.
Emanuel Ringelblum pozostawał w getcie jako pracownik jednego z warsztatów. W lutym 1943 roku wraz z żoną i nastoletnim synem wydostał się z getta. 18 kwietnia 1943 roku powrócił do niego (ze względu na zbliżające się powstanie). Podczas walk został aresztowany i wywieziony do obozu w Trawnikach. Udało mu się stamtąd uciec dzięki pomocy polskiego i żydowskiego podziemia. Ukrywał się w schronie przy ul. Grójeckiej w Warszawie.
7 marca 1944 roku wskutek donosu schron odkryto, a Emanuel ponownie został aresztowany, a trzy dni później – rozstrzelany w ruinach getta.
W 1946 roku odnaleziono pierwszą część ukrytego archiwum – 10 metalowych skrzyń. W 1950 roku odkryto część drugą – zabezpieczoną w bańkach po mleku. Trzecia część archiwum do dziś pozostaje nieodnaleziona.
W 1999 roku Archiwum Ringelbluma zostało wpisane na Listę „Pamięć Świata" UNESCO jako jedno z najważniejszych świadectw II wojny światowej. Obecnie jest przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie.
