Henryk Ehrlich był jednym z najważniejszych działaczy żydowskiego ruchu socjalistycznego w Europie — współtwórcą Bundu na ziemiach polskich, publicystą, mówcą i warszawskim radnym. Wraz z towarzyszem Wiktorem Alterem miał reprezentować społeczność żydowską w Radzie Narodowej RP na uchodźstwie. Zamiast tego obaj trafili do sowieckiego więzienia, oskarżeni o rzekome szpiegostwo na rzecz Hitlera. 

Ehrlich był dla Moskwy szczególnie niewygodny - reprezentował bowiem wpływowy, niezależny nurt żydowskiego socjalizmu, stanowczo sprzeciwiający się totalitarnym metodom ZSRR. Zginął 15 maja 1942 roku, najprawdopodobniej z rąk NKWD. Sowieci ogłosili, że popełnił samobójstwo. Jego los — podobnie jak Altera — wywołał falę międzynarodowych protestów: interweniowali pisarze, związkowcy, ambasadorowie – od USA po Kanadę. 

Urodzony w 1882 roku w Lublinie, Ehrlich od młodości związany był z ruchem socjalistycznym i związkowym. Już jako uczeń szkoły średniej należał do kółka rewolucyjnego. W 1902 roku został przewodniczącym Związku Młodzieży Socjalistycznej, a rok później współtworzył lubelski oddział Bundu. Był publicystą, organizatorem, redaktorem pism Nasze Hasło, Głos Bundu, Tygodnik Socjalno-Demokratyczny oraz Naje Fołks-Cajtung. Z ramienia Bundu współpracował z mienszewikami (rosyjscy socjaldemokraci), za co trafił do więzienia. 

Po rewolucji lutowej 1917 roku zasiadał w Wszechrosyjskim Centralnym Komitecie Wykonawczym, który z jego inicjatywy przyjął uchwałę o prawie narodów do samostanowienia. Gdy bolszewicy przejęli władzę w październiku, Ehrlich niemal natychmiast wrócił do Polski. Ponownie zaangażował się w działalność Bundu, redagował jego prasę, sprzeciwiał się współpracy z Kominternem i reprezentował partię na arenie międzynarodowej. Zasiadał także w stołecznej Radzie Miejskiej. 

Po wybuchu II wojny światowej Ehrlich został dwukrotnie aresztowany przez Sowietów. Po raz pierwszy w 1939 roku, po agresji na wschodnie ziemie II RP — spędził wtedy niemal dwa lata w więzieniach. Zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski, został zaproszony do udziału w pracach emigracyjnego parlamentu. 14 października 1941 roku, tuż po odzyskaniu wolności, wezwał polskich Żydów przebywających w ZSRR do wstępowania do Armii Andersa i wspólnej walki przeciwko Niemcom oraz — wraz z Alterem — zdecydował się współtworzyć Żydowski Komitet Antyfaszystowski. 

Już 4 grudnia tego samego roku ponownie go zatrzymano — bez aktu oskarżenia i bez procesu. Ambasador RP w Moskwie, prof. Stanisław Kot, próbował interweniować, ale uzyskał jedynie zgodę na przekazywanie paczek z żywnością. Do Ehrlicha nigdy nie dopuszczono żadnego przedstawiciela władz polskich. 15 maja 1942 roku ogłoszono jego samobójstwo. 

Był ideowym socjalistą, ale głęboko związanym z ideą polskości. Uważał, że Żydzi są integralną częścią społeczeństwa, w którym żyją (dojkajt, czyli tutejszość – w opozycji wobec syjonizmu), i mogą współkształtować jego przyszłość. Sprzeciwiał się zarówno polskiemu nacjonalizmowi, jak i syjonizmowi, widząc w nich zagrożenie dla wspólnoty obywatelskiej. Po jego śmierci oficjalne narracje historyczne zadbały o to, by wymazać jego postać z pamięci. Dziś jednak Ehrlich powraca jako symbol tragicznych losów żydowskiej lewicy — i niezłomnej wiary w możliwość zaistnienia wspólnej przyszłości, niezależnie od języka, pochodzenia czy religii. 

Dla spragnionych wiedzy: 

R. Szymon, Żydowscy więźniowie Stalina nr 41 i 42. Śmierć Wiktora Altera i Henryka Erlicha przyćmiła dopiero zbrodnia katyńska, https://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,24745569,zydowscy-wiezniowie-s… [dostęp 3.07.2025]. 

Soviet Russia arrests Henryk Ehrlich and Victor Alter noted Polish Socialist Leaders, Nowy Jork 1942 https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/420331/edition/499414?langu… [dostęp 1.07.2025]. 

Sztetl.org.pl, https://sztetl.org.pl/pl/biogramy/2529-erlich-henryk [dostęp 3.07.2025].