„Kleeberczycy kontra bolszewicy” to wykład inicjujący nowy cykl Instytutu Strat Wojennych im. Jana Karskiego pt. „Cienie wojny. Spotkania o stratach i pamięci”. Zaprezentowane przez prof. Macieja Franza losy podkomendnych gen. Franciszka Kleeberga i ich zmagań z Armią Czerwoną w dniach 29-30 września 1939 r. okazały się fascynującą podróżą w przeszłość.
Spotkanie rozpoczął dyrektor Instytutu Strat Wojennych im. Jana Karskiego dr Bartosz Gondek, przedstawiając prelegenta, ideę tej inicjatywy, perspektywy jej dalszego rozwoju, a także dziękując przybyłym na wykład słuchaczom.
W ramach wstępu, prof. Franz wspomniał o uwarunkowaniach okresu PRL, które uniemożliwiły szersze przybliżenie konfrontowania się żołnierzy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” z Armią Czerwoną, a także bazę materiałową, na której wyrósł trzon tej Grupy, wsławionej ostatnią bitwą wojny obronnej 1939 r. (tj. bitwą pod Kockiem w dniach 2-5 X 1939 r.). Podkreślił przy tym, że pierwszą stratą wojenną II wojny światowej z polskiej perspektywy okazała się strata pamięci: największą i najbardziej bolesną, ze szczególnym uwzględnieniem utraconych Kresów Wschodnich.
Wydobywamy ją jednak spod kurzu historii, pomimo że wiele z udokumentowanych świadectw epoki przepadło w pomroce zawieruchy wojennej i powojennej. Wielu środowiskom i instytucjom zależało, by te dokumenty nie przetrwały. Część z niech zapewne jest przechowywana w zasobach archiwów rosyjskich, więc są dla nas na ten moment niedostępne.
Genezę jednostek Wojska Polskiego, które z czasem stały się częścią dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, prof. Franz poprzedził charakterystyką sytuacji po niemieckiej agresji na Polskę 1 września 1939 r. oraz włączenia się do wojny 17 września 1939 r. Związku Sowieckiego. Brak wsparcia ze strony sprzymierzonych z polską mocarstw zachodnich (konferencja w Abbeville z 12 września 1939 r.), towarzyszące ewakuacji mas ludzkich zamieszanie oraz determinacja przedstawicieli administracji państwowej na rzecz dalszego jej funkcjonowania na obszarach przez Niemców wciąż jeszcze niezajętych, okazały się zasadniczym wątkiem tej części wykładu.
Gwałtowny zwrot akcji nastąpił 17 września 1939 r. Sowiecka inwazja na ogołocone z wojska i broni Kresy Wschodnie doprowadziła 29 i 30 września 1939 r. do sytuacji, w której żołnierze Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” zwarli się zbrojnie z prącymi na zachód jednostkami Armii Czerwonej. Z charakterystyczną dlań swadą i znawstwem tematu prof. Franz przybliżył skonfrontowane strony: m.in. potencjał bojowy, stosowaną taktykę oraz ich dowódców. Nie omieszkał przy tym powołać się na wspomnienia dowodzącego Dywizją „Kobryń” pułkownika Adama Eplera („Ostatni żołnierz polski kampanii 1939 roku”).
Momentem kulminacyjnym wykładu okazało się przybliżenie przebiegu tych właśnie starć, do których doszło pod Jabłoniem (29 września) i Milanowem (30 września). Z walk tych kleeberczycy wyszli obronną ręką, mocno dając się Sowietom we znaki. Przypominanie o tych walkach jest o tyle istotne, że o ile w okresie PRL bitwa pod Kockiem (2-5 października 1939 r.) była osobom zainteresowanym tematem znana, o tyle zmagania z Sowietami podlegały cenzurze. Konkludując wykład prof. Franz stwierdził, że „(…) największą stratą jest strata pamięci. Jeśli zapomnimy o tych, którzy walczyli pod Jabłoniem i Milanowem, to nie jesteśmy ich godni”.
Prof. Franz odpowiedział na szereg pytań, a wśród gości spotkania znalazł się również szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Lech Parell oraz przedstawicielka Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków w Woli Gułowskiej pani Monika Zaręba. Rozlosowano trzy egzemplarze zbioru tekstów autorstwa prof. Franza pt. „Kampania polska 1939 i następne… Studia i szkice”. Jako uzupełnienie spotkania, zaprezentowano wystawę Instytutu Strat Wojennych przybliżającą straty osobowe, tożsamościowe i materialne. Spotkanie było transmitowane, a jego zapis niebawem zostanie udostępniony na kanale You Tube Instytutu.
Kolejny wykład z cyklu „Cienie wojny. Spotkania o stratach i pamięci” odbędzie się w poniedziałek 24 listopada o godz. 18, w Centrum im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego przy ul. Czerniakowskiej 178A w Warszawie (szczególne podziękowania dla pani wicedyrektor Donaty Wurst). Tym razem wykład wygłosi dr hab. Jacek Emil Szczepański, ceniony historyk, a zarazem inicjator i długoletni dyrektor Muzeum Historycznego Legionowa.
Okazją do spotkania będzie opublikowana niedawno najnowsza książka rzeczonego pt. „Huta szkła w Jabłonnej (Legionowie) 1897-1944”, na której kartach przybliżył on dzieje tego zakładu wytwórczego, wysadzonego przez niemieckich okupantów w roku 1944. Serdecznie zapraszamy.
