Nowy okupant na Majdanku 

23 lipca 1944 r. Niemcy w pośpiechu opuścili zorganizowany przez nich obóz koncentracyjny na lubelskim Majdanku (właśc. Majdanie Tatarskim). Ich tropem podążały jednostki Armii Czerwonej, które po zajęciu polskich Kresów Wschodnich, w szybkim tempie opanowywały również obszary Lubelszczyzny, Podlasia i Wschodniego Mazowsza. 

W funkcjonującym od października 1941 r. obozie niemieccy okupanci zamordowali blisko 80 tys. spośród ogółem 150 tys. więźniów. W tym celu posłużyli się oni m.in. komorami gazowymi, masowymi rozstrzeliwaniami, morderczym trybem pracy oraz głodem i chorobami. Szczególnie dotkliwa okazała się przeprowadzona w dniach 3-4 listopada 1942 r. akcja „Erntefest” („Dożynki”), w której trakcie, tylko pierwszego dnia jej wdrażania, Niemcy rozstrzelali 18 tys. żydowskich więźniów Majdanka. Obóz stał się również jedną z upiornych „aren” wdrażanej od 16 marca 1942 r. akcji „Reinhardt”, zmierzającej do wymordowania żydowskiej ludności Generalnego Gubernatorstwa. Na masową skalę Niemcy mordowali także Polaków i Ukraińców. 

Po przepędzeniu Niemców okazało się, że nowa sytuacja nie oznaczała kresu funkcjonowania obozu. Niemal z marszu Sowieci adaptowali część tej przestrzeni (ogółem dwa baraki o powierzchni 380 m²) na tzw. obóz filtracyjny, przeznaczony dla schwytanych przez nich przedstawicieli podziemia niepodległościowego. Wśród nich znaleźli się przede wszystkim żołnierze Armii Krajowej i innych organizacji konspiracyjnych. Nieprzypadkowo, bo potencjał podziemia niepodległościowego na Lubelszczyźnie szacowano w tym czasie na ok. 40 tys. ludzi.  

Pragmatyczni do bólu funkcjonariusze NKWD nie mieli oporów by korzystać z infrastruktury wzniesionej pod nadzorem Niemców. Sytuacja powtórzyła się zresztą w przypadku Zamku Lubelskiego, w latach 1939-1944 funkcjonującego jako niemiecka katownia. Po zajęciu Lublina (25 lipca 1944 r.) również ten obiekt został przejęty przez sowiecką bezpiekę, a następnie komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa. 

Według relacji przetrzymywanych (wśród nich znalazł się m.in. płk Janusz Mościcki, kierujący referatem lotnictwa w Oddziale III Komendy Okręgu AK Lublin) warunki bytowe w obozie były skrajnie trudne, a sowieccy bezpieczniacy poddawali przetrzymywanych brutalnym przesłuchaniom. 

Dokładnie miesiąc po „wyzwoleniu” Majdanka, 23 sierpnia 1944 r., ok. 250 więźniów została wywieziona do łagrów w głąb Związku Sowieckiego - m.in. do Riazania i Czerepowca. Wielu spośród nich nigdy nie wróciło do kraju. 

Dla spragnionych wiedzy:

J. Ankiewicz, Majdanek 15 I – 17 V 43 r., Dziennik, Lublin 2023 

Majdanek. Obóz koncentracyjny w relacjach więźniów i świadków, wstęp, wybór i oprac. M. Grudzińska, Lublin 2022

J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 2018