„Katastrofa gibraltarska”

4 lipca 1943 r., o godz. 23:07 lokalnego czasu, u wybrzeży kontrolowanego przez Brytyjczyków Gibraltaru doszło do katastrofy lotniczej.

Śmierć poniosło piętnastu załogantów samolotu B-24 Liberator. Wśród uczestników trwającego zaledwie 16 sekund lotu był również gen. Władysław Sikorski, ówczesny Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier rządu na uchodźstwie.  

Był twarzą polskiego oporu i niezłomności, której Polacy dali świadectwo m.in. w zmaganiach o norweski port w Narwiku (9 kwietnia-8 czerwca 1940 r.), w bitwie o Anglię (10 lipca-31 października 1940 r.), a także w konfrontacji z Niemieckim Korpusem Afrykańskim w Libii i Egipcie (18 sierpnia 1941 r.-17 marca 1942 r.). 

Cieszył się olbrzymim autorytetem wśród Polaków, którzy w 1940 r., w okupowanym kraju, mawiali: „Im słoneczko wyżej, tym Sikorski bliżej!”. Ofensywę aliantów zachodnich (a w jej konsekwencji wyzwoleniem Polski) wiązano właśnie z gen. Władysławem Sikorskim.

Pomimo niewspółmiernych do skali wyzwania możliwości, Sikorski wypracował model funkcjonowania polskich władz na uchodźstwie, doprowadził do utworzenia największych w okupowanej Europie struktur konspiracyjnych, konsekwentnie rozbudowywał Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie oraz prowadził nieustającą ofensywę dyplomatyczną, w efekcie której udało się m.in. doprowadzić do oswobodzenia z sowieckich łagrów tysięcy polskich obywateli. 

Kryzys związany ze sprawą katyńską (odkrycie mogił zamordowanych przez NKWD polskich oficerów oraz zerwanie przez Związek Sowiecki stosunków dyplomatycznych z polskimi władzami), a także rzekomy ferment wśród podkomendnych ewakuowanej ze Związku Sowieckiego tzw. Armii Andersa, skłoniły Sikorskiego do osobistej inspekcji tych oddziałów. 

Z racji ich stacjonowania na Bliskim Wschodzie, koniecznym było odbycie niebezpiecznej podróży. Pobyt na Gibraltarze był jednym z etapów drogi powrotnej z trwającej od 25 maja inspekcji. Po pobycie m.in. w Kairze, Sikorski przybył na Gibraltar 3 lipca ok. godz. 18. Następnego dnia spotkał się m.in. z brytyjskim gubernatorem Gibraltaru i po odpoczynku wyruszył w ostatnią podróż.  

Po wspominanym, szesnastosekundowym locie samolot z nim na pokładzie uderzył o wodę, a następnie zatonął. Wśród ofiar katastrofy znalazła się również córka Naczelnego Wodza, Zofia (jej ciała nie odnaleziono) i szef jego sztabu, gen. Tadeusz Klimecki. 

Śmierć generała Sikorskiego doprowadziła do kryzysu polskich władz na uchodźstwie. Mimo silnych osobowości, którym dane było kontynuować jego misję (tj. gen. Kazimierza Sosnkowskiego w funkcji Naczelnego Wodza i Stanisława Mikołajczyka jako premiera), pozycja tzw. rządu londyńskiego traciła na znaczeniu. 

Nie zabrakło przy tym teorii, w myśl których katastrofa gibraltarska była w rzeczywistości zamachem, przeprowadzonym przez służby brytyjskie i sowieckie. Skwapliwie forsowała ją kierowana przez Josefa Goebbelsa propaganda niemiecka. On sam zanotował w swoim dzienniku, że „(…) nie trzeba już szukać bardziej drastycznego dowodu na to, że chodzi tu o zamach bolszewicko-angielski (…) ta śmierć jest wszystkim na rękę”.

Teza ta również współcześnie znajduje wielu zwolenników. Sprzyja temu brak możliwości zapoznania się z dokumentacją dotyczącą katastrofy, przechowywaną w brytyjskich archiwach. Władze Zjednoczonego Królestwa konsekwentnie odmawiają jej ujawnienia, co daje asumpt do spekulacji takim m.in. badaczom jak David Irving (Wypadek. Śmierć generała Sikorskiego, Pruszków 2000) i Tadeusz Kisielewski (Zamach. Tropem zabójców generała Sikorskiego, Poznań 2003). 

Pół wieku po śmierci premiera i Naczelnego Wodza (tj. w roku 1993) jego doczesne szczątki zostały przetransportowane do kraju, a następnie pochowane w krypcie Katedry Wawelskiej. Ponowny ich pochówek, po zakończeniu śledztwa przeprowadzonego przez Instytut Pamięci Narodowej, nastąpił również na Wawelu 26 listopada 2008 r.  

Dla spragnionych wiedzy: 

J. Goebbels, Dzienniki, t. 3: 1943-1945, oprac. E. C. Król, Warszawa 2021, s. 114-116

T. Kisielewski, Zamach. Tropem zabójców generała Sikorskiego, Poznań 2003 

W. T. Kowalski, Tragedia na Gibraltarze, Warszawa 1982

P. Żaroń, Generał Władysław Sikorski. Żołnierz, mąż stanu, Naczelny Wódz, 1939-1943, Toruń 2023