Zrabowana „Krowa na tle krajobrazu” przetrzymywana w Rosji

Pochodzący z XVII wieku obraz „Krowa na tle krajobrazu” autorstwa holenderskiego mistrza pejzaży, Adriaena van de Velde należał przed II wojną światową do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi. Dziś znajduje się w Muzeum Sztuk Pięknych im. A. Puszkina w Moskwie – nielegalnie. Polska wielokrotnie upominała się o jego zwrot, ostatnio w 2022 roku.

Nie mamy pewności, jak dzieło znalazło się w Rosji. Pierwsza hipoteza wiąże się ze zinstytucjonalizowanym rabunkiem dokonywanym przez Główny Urząd Powierniczy Wschód (Haupttreuhandstelle Ost, HTO), którego łódzka filia z inicjatywy Waltera Frenzel’a zajmowała się wywożeniem do III Rzeszy najcenniejszych polskich zbiorów. Obraz mógł następnie zostać zrabowany pod koniec wojny już na terenie Rzeszy przez Związek Radziecki. Druga hipoteza jest taka, że dzieło Adriaena van de Velde pozostawało przez całą wojnę w Łodzi i zostało zrabowane przez Armię Czerwoną, udaremniającą wywóz najcenniejszych zbiorów do Niemiec. 

Niektóre z obrazów udało się odzyskać, niestety „Krowa na tle krajobrazu” nie miała tyle szczęścia. Jej obecność w Moskwie jest potwierdzona przez oficjalny rejestr strat wojennych prowadzony przez MKiDN. Pomimo starań dyplomatycznych, strona rosyjska każdorazowo ignoruje polskie wnioski restytucyjne.

Źródła:

Dzielautracone.gov.pl, Krowa na tle krajobrazu, http://dzielautracone.gov.pl/katalog-strat-wojennych/obiekt?obid=38877 [dostęp 13.05.2025].

P. Kurc-Maj, Kolekcja Muzeum Sztuki w Łodzi – straty wojenne, https://zasoby.msl.org.pl/sites/show/148 [dostęp 13.05.2025].

N. Cieślińska-Lobkowicz, Kunstmuseum zu Litzmannstadt i wystawa „sztuki zwyrodniałej” w okupowanej Łodzi, [w:] Muzeum Sztuki w Łodzi. Tom I, red. Aleksandra Jach i in., Łódź 2015, s. 211-212, 215.