Skip to main content

Województwo stanisławowskie powołano formalnie do istnienia pod sam koniec 1920 r., ale jego rzeczywiste funkcjonowanie rozpoczęło się we wrześniu 1921 r. Ostateczny kształt terytorialny i administracyjny uzyskało w 1931 r., gdy wyłączono zeń powiat turczański, który wszedł w skład województwa lwowskiego. Po ostatecznej korekcie województwo liczyło 12 powiatów o łącznej powierzchni 16,8 tys. km2.

 

Stolicą regionu był Stanisławów nazywany „małym Lwowem”, zaś Kołomyja, Stryj, Horodenka, Żydaczów czy Śniatyń tworzyły siatkę miasteczek rozsypanych po Wschodniej Galicji. Według spisu ludności z 1931 r. województwo zamieszkiwało blisko półtora miliona ludzi, z czego prawie 69% stanowili Ukraińcy, niemal 22,5% Polacy, 7,4% Żydzi oraz 1,1% Niemcy. Ciekawie kształtowała się struktura narodowościowa w miasteczkach, gdzie zdecydowaną większość stanowili Żydzi. W Stanisławowie było ich ponad 41%, podczas gdy Polaków 37%, a Ukraińców tylko 18,6%. Stolica województwa była miastem trzech, a nawet czterech języków. Na ulicach i w urzędach słychać było jidysz, polski, ukraiński oraz niemiecki. 

 

Nad Prutem i Czeremoszem zamieszkiwała jedna z najbarwniejszych mniejszości przedwojennej Polski – Huculi. W dwudziestoleciu zapanowała w Polsce etnomoda na kolekcjonowanie pamiątek i wyrobów rzemieślniczych wykonanych przez tych górali. Ogromną popularność zyskała huculska ceramika oraz barwne wełniane kilimy, zdobiące ściany polskich domów jeszcze długo po wojnie. Charakterystyczny huculski kapelusz z piórkiem stał się od 1938 r. wyróżniającym elementem umundurowania 49 Huculskiego Pułku Strzelców. 

 

Tereny Wschodniej Galicji nie były wolne od napięć narodowych. Region poddawany był silnej polonizacji związanej z osadnictwem, edukacją (zwiększono o 600% ilość polskich nauczycieli w regionie, zmniejszając o 20% liczbę nauczycieli ukraińskich) oraz obsadą stanowisk urzędniczych. Władze wojewódzkie starały się ograniczyć możliwość podjęcia pracy na państwowych posadach przez zamieszkujące Wschodnią Galicję mniejszości. Kryterium wyznania religijnego stało się w tym wypadku równoważnikiem kryterium narodowego. Zatrudniano rzymskich katolików, blokując podania o pracę składane przez grekokatolików i starozakonnych. W 1937 r. wprowadzono jeszcze jeden ciekawy parytet. Urzędy państwowe miały obowiązek zatrudniać jednego kombatanta na 33 pracowników. Za niedotrzymanie ustawowych proporcji groziły poważne kary finansowe.

 

Wybuch II wojny i agresja sowiecka wywołały falę uchodźców cywilnych i wojskowych, kierujących się na południe województwa stanisławowskiego. Przez położone nad Czeremoszem graniczne miasteczko Kuty ewakuowali się do Rumunii liczni żołnierze, urzędnicy oraz prezydent RP Ignacy Mościcki.

 

W nowym powojennym (pojałtańskim) porządku tereny województwa stanisławowskiego wcielono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W 1945 r. z „małego Lwowa” i okolic wygnano („repatriowano”) Polaków, przyjmując w ich miejsce wysiedlonych z Polski Ukraińców. W 1962 r. Stanisławów obchodził trzechsetną rocznicę założenia miasta. Z tej okazji władze sowieckie postanowiły dokonać „doniosłej” zmiany. Historyczną nazwę dawnej kresowej twierdzy nazwanej imieniem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Rewery Potockiego zamieniono na Ivano-Frankivsk – upamiętniając w ten sposób wybitnego ukraińskiego poetę, pisarza i działacza politycznego.

 

Dla spragnionych wiedzy:

 

Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939

Pierwszy powszechny spis ludności RP z dnia 30 września 1921 r. Mieszkania. Ludność

Stosunki zawodowe. Województwo stanisławowskie. Warszawa 1927