Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa

Bezprecedensowa skala cierpień okresu II wojny światowej sprawiła, że konieczność upamiętnienia ofiar lat 1939-1945 nie podlegała dyskusji. Było to tym bardziej konieczne, że część świadectw niemieckich zbrodni uległa szybkiej destrukcji, a niektóre (np. obóz koncentracyjny na Majdanku) były przez pewien czas wykorzystywane przez sowiecką bezpiekę ‒ i przez to ulegały dalszemu zniszczeniu.

Z racji włączenia Polski do strefy wpływów ZSRS, upamiętnienie ofiar Sowietów nie było możliwe. Podjęto natomiast starania na rzecz oddania hołdu milionom pomordowanych i represjonowanych przez III Rzeszę. 

Służyć temu miało powołanie 2 lipca 1947 r. Rady Ochrony Pomników Męczeństwa (z czasem znana jako Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa). Podjęła się ona koordynowania wszelkich działań związanych z upamiętnieniem osób zarówno pomordowanych, jak i dotkliwie przez niemieckich totalitarystów doświadczonych. 

Cztery niemieckie obozy koncentracyjne/zagłady – Auschwitz-Birkenau, Majdanek, Stutthof i Łambinowice - uznane zostały przez Sejm za pomniki męczeństwa narodu polskiego oraz innych nacji, przetrzymywanych na ich terenie i w nich mordowanych. 

Po przełomie roku 1989 Rada poszerzyła zakres kompetencji o analogiczne miejsca martyrologii, naznaczone sowieckim totalitaryzmem - m.in. w Katyniu i Bykowni. Staraniem Rady udało się ponadto odbudować m.in. Cmentarz Obrońców Lwowa. Funkcjonowała do 1 sierpnia 2016 r. Obecnie misję Rady kontynuuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Pamięci Narodowej.