Preludium do paktu Ribbentrop-Mołotow

Od momentu dojścia do władzy Adolfa Hitlera (30 stycznia 1933) wydawało się, że III Rzesza i Związek Sowiecki będą ze sobą konkurować. Zarówno sowiecki komunizm, jak i niemiecki narodowy socjalizm stawiały sobie bowiem de facto ten sam cel: zdruzgotanie ładu wersalskiego, zdominowanie kontynentu europejskiego, a w dalszej perspektywie całego świata. W tych koncepcjach mało było miejsca dla sojuszu. 

Po raz kolejny okazało się jednak, że nic tak nie łączy jak wspólny wróg: Polska. Władze w Warszawie konsekwentne dążyły do zachowania równowagi w relacjach zarówno z Moskwą, jak i Berlinem. Podjęcie współpracy z którymkolwiek z tych ośrodków,  mogłoby dla Rzeczpospolitej oznaczać nie tylko zdominowanie przez silniejszego partnera, ale i wywołanie europejskiego konfliktu. 

Gdy 28 kwietnia 1939 r. dyktator III Rzeszy wypowiedział polsko-niemiecką deklaracje o niestosowaniu przemocy (z 26 stycznia 1934 r.) dla Stalina stało się jasne, że po wchłonięciu Austrii (marzec 1938) i demontażu Czechosłowacji (marzec 1939), to właśnie Polska stała się kolejnym celem Hitlera. Stąd już 3 maja sowiecki przywódca zastąpił dotychczasowego komisarza spraw zagranicznych ZSRS Maksima Litwinowa (niechętnego Niemcom) na Wiaczesława Mołotowa. Był to jednoznaczny sygnał że Kreml jest gotowy do gruntownego reorientowania swojej polityki wobec Berlina.  

Równoległe rozmowy pomiędzy Moskwą, a Londynem i Paryżem, skłoniły Hitlera do podjęcia sowieckiej inicjatywy. Postanowiona już agresja na Polskę wymagała przygotowania także w zakresie politycznym. Dlatego, 14 czerwca, korzystając z pośrednictwa bułgarskiego posła w Berlinie (Georgi Ivanova), sowiecki chargé d’affaires w Berlinie zakomunikował stronie niemieckiej, że Stalin oczekuje szybkiego nawiązania współpracy. To właśnie wówczas po raz pierwszy padła formuła „paktu o nieagresji”, która to ziścić się miała 23 sierpnia 1939 r, podpisaniem paktu Ribbentrop-Mołotow. Porozumienia, które doprowadziło do największego konfliktu zbrojnego w dotychczasowych dziejach ludzkości.

Michel Bloch, Ribbentrop, Warszawa 1995 

Józef Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1988 

Karol Grünberg, Polska karta Stalina, Toruń 1991

Ian Ona Johnson, Diabelski pakt. Współpraca niemiecko-radziecka i przyczyny wybuchu II wojny światowej, Poznań 2021

Marek Kornat, Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow, Warszawa 2002

Peter Longerich, Hitler. Biografia, Warszawa 2017

Roger Moorhouse, Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina, Kraków 2022

Edward Radziński, Stalin, Warszawa 1996