Niezwykła postać: Jan Karski

 

1. Jan Karski (właść. Kozielewski; 1914-2000) urodził się w 24 czerwca 1914 r. w Łodzi, mieście o charakterze wielokulturowym, zamieszkiwanym zarówno przez ludność rdzennie polską, jak i niemiecką, rosyjską oraz żydowską.

2. Ze względu na swój talent do nauki języków obcych, genialną – wręcz fotograficzną ­– pamięć, kierunkowe wykształcenie (Karski skończył m.in. dyplomację na  Uniwersytecie we Lwowie) oraz dobrą prezencję, swą przyszłość widział w dyplomacji i takie też były jego pierwsze doświadczenia zawodowe. Był wysoko oceniany także w Szkolę Podchorążych Artylerii Konnej we Włodzimierzu Wołyńskim (ukończył ją w stopniu podporucznika).

3.  Z powodu narastającej groźby niemieckiej agresji późnym latem tego roku został zmobilizowany jako oficer Artylerii Konnej. To właśnie w jej składzie wziął udział w kampanii wrześniowej. Wzięty do sowieckiej niewoli, zdołał z niej zbiec w trakcie ustalonej z Niemcami wymiany polskich jeńców (w mundurze szeregowego, bo tylko oni byli objęci wymianą). Po dotarciu do Warszawy włączył w się działalność konspiracyjną.

4. Podczas jednej z misji kurierskich, odbywanych w ramach struktur ruchu oporu, Karski został przez Niemców pojmany i poddany brutalnym przesłuchaniom. W obawie przed wyjawieniem znanych mu informacji, podjął nieudaną próbę samobójczą, a następnie został uwolniony za sprawą ofiarności lokalnych konspiratorów. Dzięki temu raz jeszcze zasilił szeregi podziemia niepodległościowego.

5. Dwukrotnie przebywał na terenie getta warszawskiego, a także getta tranzytowego w Izbicy, czego pokłosiem były sporządzone przezeń raporty o sytuacji obywateli polskich żydowskiego pochodzenia pod niemiecką okupacją. U schyłku 1942 r., nie bez znamion brawury, zdołał przedostać się do brytyjskiej enklawy na Gibraltarze, a następnie do Londynu, gdzie przedłożył wspomnianą dokumentacje przedstawicielom środowisk decyzyjnych Wielkiej Brytanii i niebawem także Stanów Zjednoczonych (spotkał się z prezydentem Rooseveltem). Reakcja wspomnianych daleka jednak była od jego oczekiwań, jako że  – wobec losu ofiar ludobójczej polityki Niemców – światowi przywódcy oraz mężowie stanu de facto wykazali swą obojętność.

6. Jeszcze w trakcie II wojny światowej Karski próbował rozpowszechniać informacje o wysiłkach polskiego podziemia w zmaganiach z Niemcami oraz tragicznego losu eksterminowanych przez okupantów Żydów. Efektem tego była książka pt. „Tajne państwo”, którą dyktował z pamięci. Książka niemal z miejsca zyskała status bestsellera (w Polsce została wydana w latach 90. XX wieku).    

7. Po zakończeniu wojny Karski zasilił kadrę naukową Uniwersytetu Georgetown, uzyskując z czasem rangę profesora nauk politycznych. Ponadto, został doceniony najwyższymi odznaczeniami cywilnymi przyznawanymi w Stanach Zjednoczonych (m.in. przyznanym pośmiertnie Prezydenckim Medalem Wolności) oraz tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. W Polsce odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1994 r.), Orderem Orła Białego (1995 r.) i Virtuti Militari (dwukrotnie ). Po śmierci - awansowany przez Prezydenta Andrzeja Dudę do stopnia generała brygady (w 2006 r.).

Upamiętniony serią rzeźb pomnikowych w formie tzw. ławeczek, spośród których pierwszą zainstalowano we wrześniu 2002 r. na terenie wspominanej uczelni w Georgetown.

Wiceminister Spraw Zagranicznych Arkadiusz Mularczyk i Dyrektor Instytutu Strat Wojennych im. Jana Karskiego prof. Konrad Wnęk przy słynnej ławeczce Jana Karskiego na Georgetown University w Waszyngtonie.

Bibliografia:

J. Karski, Tajne państwo. Opowieść o polskim podziemiu, Warszawa 1999

J. Karski, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty, Poznań 2014

J. Korczak, Karski, Warszawa 2001

W. Piasecki, Jan Karski. Jedno życie. Kompletna historia, t. I-II, Kraków 2015-2017

E. T. Wood, Karski: opowieść o emisariuszu, Kraków 1996

Zachęcamy do obejrzenia filmu poświęconego Janowi Karskiemu w serwisie ninateka.pl.